خشم و مدیریت آن
همه ما در زندگی خشم و پرخاشگری را به گونه ای تجربه کرده ایم و میکنیم.خشم ممکنه از جانب خود ما یا اطرافیا ن سر بزنه.هیچ کس هست که تا حالا خشمگین نشده باشه؟یا خشم از محیط را ندیده باشد؟یا عصبانی نشده باشد؟بررسی های زیادی درباره خشم و پرخاشگری انجام شده است.
شما جزء چه گروهی هستین؟باخودتون صادق هستین یا در حالت انکار به سر میبرید و مقاومت دارن با واقعیت روبرو بشین؟
جواب اغلب نه هست.یعنی بالاخره خشم در جایی در محیط ما دیده میشود .حالا برخوردها متفاوت هست. تفاوت در تربیت و ژنتیک و محیط و خیلی چیزای دیگه که در این مقاله آورده شده در بروز خشم و پرخاشگری مفید هستند.
این مطلب را نیز بخوانید: مشاوره روانشناسی
خشم حالتي است از هيجان . قبل از آنکه تعريفي از خشم آورده شود ضروري است که هيجان تعريف شود . هيجان نوعي واکنش کلي و شديد ارگانيزم نسبت به يک موقعيت دور از انتظار ، همرا با يک حالت عاطفي است . اين حات عاطفي ممکن است خوشايند ويا ناخوشايند باشد ، مانند محبت خشم و ترس و …
خشم حالتي از هيجان است که در آن انسان براي رهانيدن خود از يک حالت فشار به تلاشهايي دست مي زند و يا حرکاتي انجام مي دهد . خشم معمولا زماني ظاهر مي شود که انسان در راه ارضاي انگيزه هاي خود با موانعي رو به رو شود و يا اينکه در انجام کاري با شکست مواجه گردد و منافع وي به خطر افتد .
اغلب خشم و پرخاشگري يکی ميدانند، در حالي که خشم با پرخاشگري فرق دارد ، چرا که پرخاشگري نوعي رفتار است که براي آسيب رساندن به طرف مقابل از فرد پرخاشگر سر ميزند . ولي در خشم چنين حالتي ممکن است پيش نيايد . البته بعضي مواقع خشم با پرخاشگري همراه مي شود و آن زماني است که فرد در اثر خشم بخواهد به کسي صدمه وارد نمايد .
به طور کلي هيجان با نيازهاي انسان رابطه بسيار نزديک دارد و گاه مي توانند سلامت انسان را تضمين نمايند ، مانند هيجان ترس که مو جب مي شود زماني که فرد احساس خطر کند ، از خود دفاع کند يا فرار کند و گاه مي تواند عامل اصلي پديد آيي اختلالات رواني شود . چنانچه انسان خشمگين شود ممکن است تعادل رواني خود را از دست بدهد به همين منظور است که حضرت علي (ع) مي فرمايد : به هنگام خشم نه تصميم ، نه تشويق ، نه تنبيه .
این مطلب را نیز بخوانید: مشاوره خانواده
نشانه هاي خشم
هيجان خشم داراي علائم بسياري است که بروز اين علائم از يک سو به ميزان ايجاد حالات خشم بستگي دارد و از سوي ديگر به حالات رواني و شخصيتي فرد وابسته است . علائم خشم را به طور کلي به دو دسته مي توان تقسيم کرد:
- علائم فيزيولوژي خشم مانند : لرزش اندام ، بالا رفتن فشار خون ، پا به زمين کوبيدن ، لگد زدن ، فرياد زدن ، نبض تند و …
- علائم رواني خشم مانند : ضعف در حافظه ، تقليل قوه فهم ، سلب اراده ، اشتباه در تصميمات و …
چرا انسان خشمگين مي شود ؟تا حاا ازخوتون این سوال رو کردین؟
عوامل به وجود آورنده خشم در افراد بسيار متعدد و پيچيده اند اما به طور کلي مي توان گفت : زماني که انسان در راه دست يابي به اهداف با موانعي رو به رو مي شود و يا اينکه مورد تهديد قرار مي گيرد ، در اين حالت يکي از عکس العمل هاي معمولي او مي تواند خشم باشد .
از ديگر عواملي که در اين راه مداخله مي کنند مي توان به محدوديت هاي شديد ، احساس نا امني ، مشکلات در يادگيري مهارت هاي جديد ، تمسخر ، رفتارهاي غير عادلانه ، تبعيض ها ، زور گويي ها ، دروغ گفتن ، تحميل عقايد ، تهاجم و حملات ، بي توجهي به نيازها و در تعارض قرار گرفتن اشاره کرد .
این مطلب را نیز بخوانید: درمان افسردگی
انواع پرخاشگري
پرخاشگري نوع رفتاري است كه از خشم و عصبانيت نشأت مي گيرد و مي توان آن به دو گروه تقسيم بندي كرد:
الف:پرخاشگري خصمانه
پرخاشگري خصمانه رفتاري است كه به منظور صدمه و آزار رساندن به ديگري يا ديگران ابراز مي شود؛ و هدف در آن صرفاً آزار رساندن است. مثلاً كودكي كودك ديگر را مي زند و يا در مدارس ديده مي شود كه زنگ‌هاي تفريح، كودكان در حياط مدرسه بعضاً به كتك كاري مي پردازند.
ب:پرخاشگري وسيله اي
پرخاشگري وسيله اي رفتاري است كه فرد به وسيله آن خواستار به دست آوردن هدفي ديگر است و ابداً قصد حمله به ديگران يا اذيت كردن آنها را ندارد. البته در اين ميان ممكن است لطمه اي نيز به كسي وارد شود. مثلاً كودكي بزهكار كيف‌خانمي را مي ربايد تا به اين وسيله مورد تشويق و تأييد گروه همسالان قرار گيردممكن است پرخاشگري جنبه انتقام گيري نيز داشته باشد. يعني كودكي كه مورد اذيت و آزار قرار گرفته و نتوانسته خشم خود را ابراز كند، اكنون با پرخاشگري به كاهش اضطراب خود مي پردازد. در اين جا پرخاشگري وسيله اي است كه كودك با توسل به آن مي خواهد به هدف خود يعني كاهش اضطراب دست يابد.
این مطلب را نیز بخوانید: اهمیت موضوع رازداری در مشاوره
علت خشم و پرخاشگری چیست؟
موقعیکه در شرایطی مجبور به پرخاشگری قرار می‌گیرید احساس ناراحتی و بی‌قراری به شما دست می‌دهد و فشاری را روی خود احساس می‌کنید. کنترل رفتار در چنین موقعیت‌هایی دشوار میشود و امکان دارد که ندانید چه رفتار اجتماعی در آن موقعیت مناسب است. گاهی ممکن است شخصی با هدف انتقام گرفتن یا آزار و تحریک فرد دیگر دست به رفتارهای پرخاشگرانه بزند. پرخاشگری نسبت به خود شخص نیز وجود دارد. فرد باید تلاش کند تا علت و ریشه رفتارهای اینچنینی را در خود کشف کند.
خشم یک احساس طبیعی و سالم است؟
اگر کنترل خشم از حد خود خارج شود، آن وقت خشم به یک احساس ناخوشایند تبدیل میشود. خشم مزمن یا انفجاری عواقب جدی برای روابط، سلامتی و وضعیت روانی دارد. کنترل خشم ساده‌تر از آن چیزی است که شما بدان فکر می‌کنید. نگاهی به دلایل اصلی بروز خشم ممکن است بر رفتار فرد تأثیرگذار باشد که با ابزار مدیریت خشم، میتوان آن را کنترل کرد.
تفاوت هاي جنسيتي
پسرها پرخاشگرتر از دخترها هستند. اين تفاوت در غالب فرهنگ ها و تقريباً در همه سنين و نيز در غالب حيوانات ديده مي شود. پسرهابيش از دخترها پرخاشگري بدني و لفظي دارند. از سال دوم زندگي اين تفاوت ها آشکار مي شود. براساس مطالعات مشاهده اي در مورد کودکان نوپاي بين سنين ۱ تا ۲ سال تفاوت هاي جنسيتي از لحاظ تعداد پرخاشگري بعد از ۱۸ ماهگي ظاهر مي شود و قبل از آن اثري از آن نيست. پسرها به خصوص وقتي که به آنان حمله مي شود يا کسي مزاحم کارهايشان مي شود تلافي مي کنند.
این مطلب را نیز بخوانید: آیا فرد خوش بینی هستید؟
الگوهاي پرخاشگري در کودکان
همه جوامع بايد راه هايي را بيابند تا مانع از آن شوند که اعضاي آن به هم آسيب برسانند. همه مردم رفتاپرخاشگرانه را تا اندازه اي کنترل مي کنند ولي از لحاظ ارزشي که براي آن قايلند و ميزان محدود کردن آن ، با هم فرق دارند.براي مثال، در ميان قبايل سرخپوست آمريکايي، کومانچي ها و آپانچي ها کودکانشان را جنگجوو پرخاشگر بار مي آورند و حال آنکه هوپيها وزوني ها به فرزندانشان صلح جويي و رفتار غير پرخاشگرانه مي آموزند.
اصولاً در فرهنگ آمريکاي براي پرخاشگري وسرسختي ارزش قايلند. والدين کودکان به شدت پرخاشگر غالباً به هنگام اعمال قواعد و معيارها خشونت دارند و پرخاشگرند. وقتي که واکنش خشونت آميزي بروز مي کند ساير اعضاي خانواده کاري مي کنند که باعث دامن زدن به رفتار پرخاشگرانه مي شوند. براي مثال، برادري بر سر خواهرش فرياد مي زند، خواهر بر سر او فرياد مي زند و ناسزايي به او مي گويد.
در اين موقع برادرش او را کتک مي زند و اين ماجرا ادامه مي يابد. تمام اين ها نشان مي دهد که والدين مي توانند در پاداش دادن و تنبيه کردن فرزندانشان رفتار با ثباتي داشته باشند و با استفاده از راه هاي مؤثر بدون اين که با تنبيه شديد همراه باشد پرخاشگري کودکان را کنترل کنند و بازآموزي کودکان در دوراني نسبتاً کوتاه ميسراست.
این مطلب را نیز بخوانید: افزایش تمرکز
راه مقابله با خشم و پرخاشگری
با توجه به اينکه هيجان خشم نوعي احساس فردي است ، يعني ممکن است که يک موقعيت فردي را خشم ايجاد نمايد ولي در فرد ديگري هيچ هيجاني را ايجاد نکند ، نمي توان گفت که اين هيجان در همه انسان ها يکسان وجود دارد .هيجان خشم در زندگي انسانها کم و بيش مشاهده مي شود . از اين رو انسانها بايد خشم را تجربه کنند و نبايد شرايط به گونه اي باشد که انسان اصلا خشمگين نشود . اما آنچه مهم به نظر مي رسد اين است که انسان بايد دنياي رواني خود را بشناسد و ضرورت کنترل و شيوه مهار و هدايت آن ها را نيز بياموزد .
در بسياري از مواقع هيجان خشم براي انسان به منزله توليد نوعي زهر در بدن است ، همانند برخي از حيوانات . به عنوان مثال مار وقتي که مورد تهديد واقع مي شود خشمگين شده در بدنش نوعي زهر توليد مي کند اين زهر در کيسه مخصوصي ريخته مي شود و اين حيوان در مواقع ضروري براي دفاع از خود از آن استفاده مي کند که اغلب کشنده است .
علل پرخاشگری
پرخاشگ ری تحت تأثیر عوامل بیولوژیکی، اجتماعی، محیطی و روانی است. همچنین گاهی اوقات، عوامل ژنتیکی می تواند افراد را مستعد پرخاشگری کند. به عنوان مثال، برخی از افراد با استعداد نسبتاً ثابت شخصیتی به دنیا می آیند تا به موقعیت های خاص با پرخاش گری پاسخ دهند. این به عنوان خشم صفت شناخته می شود. ژن های خاصی نیز با تمایل به پرخاش گری مرتبط هستند.
تحقیقات همچنین نشان می دهد که افراد مبتلا به پرخاشگری از سنین جوانی کنترل هیجانی و انگیزشی کمتری دارند.
این مطلب را نیز بخوانید: مشاوره مهارتهای زندگی
عوامل دیگری که به پرخاشگری کمک می کنند عبارتند از:
- قرار گرفتن در معرض خشونت (شخصی یا مجازی)
- هورمون ها
- زندگی در یک محیط بسیار پر استرس
- تحریک
- طرد شدن از سوی دیگران
- اثر سلاح (پدیده ای است که نشان می دهد دیدن یک سلاح می تواند منجر به افکار و رفتارهای تهاجمی شود)
پرخاشگری و بیماری روانی
رابطه بین بیماری روانی و پرخاش گری پیچیده است. عناصر پرخاشگری ممکن است با برخی بیماری های روانی درمان نشده همراه باشد، از جمله:
- اختلال نقص توجه-بیش فعالی (ADHD)
- اختلال دوقطبی
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- روان‌گسیختگی
- اختلالات مصرف مواد
برخی از اختلالات شخصیتی با سطوح بالاتر پرخاشگری مرتبط هستند، از جمله:
- اختلال شخصیت ضد اجتماعی
- اختلال شخصیت مرزی
همچنین در بدن انسان نيز نوعي زهر توليد مي شود اما در کيسه مخصوص ريخته نمي شود بلکه در قسمت هاي مختلف بدن انسان پخش مي شود و موجب سرخ شدن چهره ، عدم تعادل و ناهماهنگي در عملکرد او مي گردد . بنابراين لازم است که راههاي کنترل و مقابله با آن را نيز آموخت . بهترين شيوه مقابله با خشم صبر و بردباري است.
این مطلب را نیز بخوانید: مشاوره با موبایل
لازم است انسان صبر پيشه سازد تا از اين طريق به فرد خشمگين کمک نمايد . صبر و بردباري در مقابل خشم به معناي تسليم شدن در برابر فرد خشمگين نيست بلکه به معناي تسلط داشتن بر شرايط رواني خويش است . خشم و پرخاشگری را نبايد در برابرخشم پاسخ داد زيرا اين کار موجب تشديد حالات خشم در فرد مي شود .با توجه به اينکه خشم به خودي خود به حالات آرامش تبديل مي شود بنابراين نبايد به فرد خشمگين التماس کند زيرا ممکن است آن فرد به اين کار عادت کند.
روش ديگر مقابله با خشم و پرخاشگری اين است که وقتي خشم فرد به آرامش نسبي تبديل شد به وي کمک کرد تا راههاي عقلاني براي برخورد با مساله را در پيش بگيرد . خشم ممکن است از طريق مشاهده صحنه ها و برنامه هاي خشونت آميز آموخته شود . بنابراين راه ديگر اين است که تلاش کرد تا فرد چنين برنامه هايي را کمتر مشاهده نمايد .
از انجا که ممکن است خشم براثر تکرار عادت شود بهتر است تا حد امکان از امور خشم پرهيز کرد و نگذاشت تا فرد به اين حالت عادت کند .
پرهيزهاي لازم
براي دور داشتن فرد از خطر احتمالي خشم بايد پرهيز ها و مراقبت هايي را در مورد فرد معمول داشت که اهم آنها به قرار زير است :
- استفاده از اصل بازداري
براي استفاده از اصل بازداري لازم است فرد الگوهايي را مشاهده کند که در آنها فرد به دليل خشمگيني در تصميمات خود اشتباه مي کند و زيان هاي را نيز متحمل مي شود . با مشاهده چنين الگوهايي احتمال بروز خشم از سوي مشاهده گر کاهش مي يابد .
- دور داشتن فرد از مشاهده برنامه هاي خشونت آميز :
تا آنجا که ممکن است بايد فردي را که زود خشمگين مي شود از اموري که جنبه خشونت را در وي رشد مي دهد و باعث ايجاد خشم در او مي شود دور نگاه داشت .
- دوري از عصبانيت
نبايد از انسان توقع داشت که اصلا عصباني نشود اما مي توان در اين حالت کنترل خود را حفظ نمود . بنابراين فرد بايد تا حدودي خود را کنترل کند و بر اعصاب خود تسلط داشته باشد .
- بها ندادن به خشونت ها
بسياري از افراد از راه خشونت و عصبانيت مي خواهند به خواسته هاي خود برسند و سعي مي کنند تا از اين طريق به هدف خود برسند . بنابراين بايد سعي کرد که از طريق بي اعتنايي و بها ندادن به خشونت ها و عصبانيت ها آن ها رابي اعتبار نمود .
این مطلب را نیز بخوانید: ناسازگاری کودک
تفاوت رفتار پرخاشگرانه و خشونت در چیست؟
برای اینکه تفاوت خشونت و رفتار پرخاشگرانه را بهتر متوجه شوید، میتوان اینگونه بیان کرد که خشونت نوعی رفتار پرخاشگرانه فیزیکی است که با هدف ایجاد آسیب جدی انجام میشود.
در حقیقت، رفتار پرخاشگرانه همواره شامل خشونت نیست؛ اما برعکس، خشونت همواره شامل رفتار پرخاشگرانه است.
برای مثال اگر هنگام عصبانیت از کسی، یک وسیله همچون کتاب را در اتاق پرت کنید و به‌صورت غیرعمد به شخصی که از او عصبانی هستید، برخورد کند؛ با وجود آنکه یک تهاجم فیزیکی صورت گرفته است، اما نمی‌توان آن را خشونت نامید.
از طرف دیگر هنگامی که از شخصی عصبانی باشید و او را هل بدهید یا به‌صورت عمدی و به هدف آسیب رساندن به وی ضربه‌ای وارد کنید؛ این عمل شما خشونت نامیده میشود.
بررسی عوارض پرخاشگری
عوارض این رفتار بسیار متنوع هستند و می‌توانند به محرکی که سبب ایجاد رفتار پرخاشگرانه می‌شوند نیز بستگی داشته باشند.
از آن‌جایی که هنگام عصبانیت، ممکن است دست به کارهایی بزنید که به اشخاص، حیوانات یا اموال فیزیکی آسیبی برسد؛ نه‌تنها دیگران را از خود میرنجانید، بلکه ممکن است پس از ابراز خشم و پرخاشگری، احساس منفی و حس پشیمانی زیادی به سراغ شما بیاید که بسیار آزاردهنده است.
با وجود آنکه هنگام خشم و پرخاشگری به‌صورت عمدی به کسی صدمه‌ای وارد نمی‌کنید؛ اما عوارض پرخاش بر روابط شما در اجتماع یا بر روابط شخصی شما تاثیر می‌گذارند و حتی ممکن است برای شما عواقب قانونی به همراه داشته باشند.
این مطلب را نیز بخوانید: اختلال خواب
به همین دلیل لازم است با انواع آن و همچنین عوامل موثر بر بروز آن آشنا باشید تا بتوانید برای درمان و کنترل آن اقدام کنید. موسسه روانشناسی و مشاوره داناک مشاور، با بهره گیری از بهترین روانشناسان و مشاوران تحت نظر خانم دکتر مارال حقیقی کرمانشاهی آماده ارائه خدمات مشاوره به شما عزیزان می باشد.
منابع :
- احمدي ، علي اصغر : خانواده و فرزندان ، انتشارات انجمن اولياو مربيان جمهوري اسلامي ايران ، 1397.
- احمدوند ؛ محمد علي ، روانشناس کودک و نوجوان ، انتشارات دانشگاه پيام نور ، 1392
- شعاري نژاد ، علي اکبر : روانشناسي رشد 1 ، انتشارات پيام نور ، 1398
- شعاري نژاد ، علي اکبر : روانشناسي رشد 2 ، انتشارات دانشگاه پيام نور ، 1372
- نوابي نژاد ، شکوه : سه گفتار درباره راهنمايي و تربيت فرزندان ، انتشارات انجمن اولياو مربيان جمهوري اسلامي ايران 1395
- گرد آوری کننده دکتر مارال حقیقی کرمانشاهی
تماس فوری با مشاور