اهمیّت موضوع رازداری در جلسات مشاوره و روان درمانی

رازداری یکی از پسندیده ترین اخلاقها در بین افراد است. این امر سبب افزایش اعتماد بین انسانها می شود. رازداری یکی از مهمترین مسائل در زمینه مشاوره و روانشناسی می باشد و در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

انواع راز

راز در لغت به معنای مطلب پوشیده و امر پنهان است. افشای یک چیز، ظاهر کردن و پخش آن در میان مردم می باشد. راز داری به 3 شکل می باشد:

1) شخصی 2) اجتماعی 3) حکومتی .

1) رازهای شخصی:

هر فرد از نظر اعتقادی، اخلاقی، و عملکردی ویژگی هایی دارد که دیگران از آن اطلاعی ندارند و خصوصی می باشد.

2) رازهای اجتماعی:

فرد به خاطر نوع شغل و محل کاری که انجام فعالیت می کند، یکسری اطلاعات درون سازمان در اختیارش قرار می گیرد که این اطلاعات می تواند اسرار مردم در زمینه های مختلف باشد.

3) رازهای حکومتی:

این مورد می تواند مهم تر از رازهای دیگر باشد زیرا آشکار شدن آن می تواند تبعات خیلی منفی داشته باشد که می تواند نقاط استراتژیک کشور و نقاط نظامی و اطلاعات مهم کشورها باشد.

این مطلب را نیز بخوانید: مشاوره روانشناسی

در قرآن نیز دربارة رازداری خیلی تأکید شده و افشای راز را مورد نکوهش قرار داده است. در سوره تحریم بعضی از همسران پیامبر(ص) به خاطر اینکه رازدار نبودند مورد سرزنش قرار گرفتند. در روایات نیز خیلی به مسئله رازداری و افشا نکردن راز سفارش شده است. امام علی(ع) می فرمایند: ((تمام خیر دنیا و آخرت در 2 چیز است؛ کتمان سر و دوستی با نیکان و تمام شر در 2 چیز است؛ افشای اسرار و دوستی با اشرار.))

در نظام نامه اخلاقی سازمان روانشناسی که در شهریور 1386 تصویب گردید و در آن به موضوع رازداری بسیار تاکید شده است، در مادة 4 آن آمده است که روانشناسان برای ارزیابی و درمان، چون به جمع آوری اطلاعات می پردازند نباید اطلاعات اضافه دریافت کنند و باید در حوزه فعالیت خود اقدامات احتیاطی را به عمل آورند به طور مثال برای ضبط صدا و یا فیلمبرداری از جلسات، باید از کسانی که به آنها مراجعه می کنند رضایت نامه دریافت کنند. اگر اطلاعات و راز افراد افشا گردد، تبعاتی مانند ریخته شدن آبرو و هتک حیثیت افراد می شود.

در جامعه نیز باعث بی اعتمادی می گردد که این موضوع می تواند باعث از بین رفتن آرامش روحی و روانی افراد شود و همین امر باعث به خاطر افتادن امنیت اجتماعی می گردد. باتوجه به موضوعات بیان شده چون در حوزه روانشناسی این مسئله بسیار مهم می باشد، گاهی مواقع ضروری است که راز افشا گردد چون ممکن است جان فرد یا کسی دیگر در خطر باشد که باید براساس تشخیص مصلحت و به حکم عقل انجام گیرد.

این مطلب را نیز بخوانید: مشاوره خانواده

رازداری در مشاوره

نوع رفتاری که شخص هنگام کار حرفه ای انجام می دهد را اخلاق حرفه ای می نامند. شیوه های اخلاقی در رشته روان درمانی خیلی گسترده می باشد که یکسری استانداردهایی را برایش تعریف کرده اند که می توانیم از صلاحیت ، مسئولیت ، روابط حرفه ای ، رازداری و … نام ببریم که در مقوله رازداری و حفظ حریم شخصی، افراد دارای ویژگی های خاص می باشند. در رشته پزشکی، بیماران پزشک خود را محرم اسرار می دانند و اصل رازداری و حفظ حریم شخصی بیمار یک امر بسیار مهم است که این امر باعث اعتماد بیمار می شود و بیمار خصوصی ترین اطلاعات را جهت اینکه دکتر بیماری را تشخیص دهد در اختیار پزشک معالج قرار می دهد و همواره رابطه بین پزشک و بیمار محرمانه است.

در جلسات مشاوره، اطلاعات خیلی مهم و شخصی توسط مراجعه کننده به روانشناس ارائه می شود که روانشناس پس از شنیدن این اطلاعات و بررسی چگونگی بروز مشکلات، تمام جوانب کار را در نظر گرفته و به درمان می پردازد که در این امر می تواند به اطلاعات مربوط به بعد جسمانی، روانی، اجتماعی، جنسی، زناشویی، شغلی و حتی اعتقادی دست پیدا کند. رازداری شاید باعث شود خیلی از بیماران به روانشناس مراجعه نکنند زیرا حس می کنند اطلاعات شخصی آنها شاید فاش شود به همین دلیل بحث اعتماد در جلسات مشاوره بسیار مهم می باشد.

این مطلب را نیز بخوانید: درمان افسردگی

انسان ها همیشه برای اینکه ترقی پیدا کنند از مشورت با افراد کاربلد استقبال می کنند و چه بسا نظرخواهی از این افراد باعث حل مشکلات می گردد. رازداری در مشاوره باعث حفظ حریم شخصی و امنیت مراجع می گردد. بعضی از اعمال دارای پیامدهای دوگانه هستند مانند: دروغ مصلحت آمیز یا دادن رشوه برای رسیدن به حق خویش که در اخلاق حرفه ای، این اعمال را تعارض اخلاقی می نامند و در فقه به عنوان تزاحم خوانده می شود. آنچه که بنده درک کردم در مبحث تزاحم در حوزه علوم اسلامی هرگاه کاری را بخواهیم اجرا کنیم که از نظر شرع دو حکم باشد به طوری که اجراکننده نتواند هردو را در یک زمان اجرا کند، می گویند تزاحم بین دو حکم اتفاق افتاده است که در این میان می توان براساس واجب و حرام عمل کرد یا در بعضی از مواقع می توان از حکم های تکلیفی استفاده کرد مانند: وجوب – حرمت – کراهت .

برای مثال حضرت علی(ع) می فرمایند: ((عمل مستحب انسان را به خدا نزدیک نمی کند اگر بر واجب زیان رساند.)) یا اینکه در این موارد می توان به عقل رجوع کرد یعنی وقتی عقل به یک حکم اهمیت بدهد کافی است. عموماً افراد در روابط دوستانه هم سعی می کنند اگر کمک بخواهند، اول از اینکه رازشان فاش شود اطمینان خاطر پیدا کنند. البته بین روابط مشاوره ای و دوستانه تفاوت هایی وجود دارد. در روابط مشاوره ای هر صحبتی که می شود محرمانه است و حتی مراجعه کننده سخنان محرمانه را به مشاور می گوید و به دوست خود نمی گوید و تصور اغلب مراجعان این است که مشاور را مورد اعتماد قرار می دهند. امروزه در اکثر کشورها، ضوابط اخلاقی به صورت یک نظام نامه اخلاقی تدوین و ارائه شده است. حق محرمانگی می تواند توسط شخص مراجعه کننده یا وکیل او لغو گردد و اگر این کار انجام گیرد مشاور می تواند راز را فاش نماید.

این مطلب را نیز بخوانید: خلاقیت

در اسلام حفظ جان، مال، دین، نسل و ناموس از نکات مهم و ضروری می باشد که باید به آن توجه شود. آنچه که بنده درک کردم اگر حفظ رازداری به هر یک از موارد ذکر شده آسیب رساند می تواند نقض شود. حال در بعضی از پرونده ها، قاضی جهت بررسی تمام ابعاد نیاز به اطلاعات مراجعه کننده دارد که دستور به افشای اطلاعات می زنند. در بعضی موارد نیز مشاور می تواند بدون اینکه هویت فرد را افشا نماید از دیگر مشاوران برای ادامه مسیر کمک گیرد. در زمینه تربیت کودک می توان یادآور شد که احترام به حریم کودک تا زمانی می تواند انجام گیرد که به تربیت کودک آسیب نرساند. در حقیقت تربیت کودک که بر وظیفه والدین است، بر حفظ حریم کودک اولویت دارد.

باتوجه به مقالاتی که در باب رازداری در مشاوره خواندم، درک من از این مطالب این بوده است که باتوجه به اینکه در مشاوره روانشناسی خیلی از موضوعات سرّی توسط مراجعان مطرح می شود، که اهمیّت حفظ این اسرار خیلی مهم بوده و گاهی اوقات حتی افشای آن نیز مهم است که شاید به جان افراد بستگی داشته باشد. لذا برای همین امر یک نظام نامه در کشور تأسیس و به عنوان مرجع برای مشاوران می باشد.

این مطلب را نیز بخوانید: افزایش تمرکز

فهرست منابع

– وصال، مینا. “اخلاق حرفه ای در حوزه روانشناسی و مشاوره (نگاهی به رازداری و حفظ حریم خصوصی مراجع)”. مجله اخلاق پزشکی، دوره سیزدهم، شماره چهل و چهارم، بهار 1398.

– محصص، مرضیه و رضازاده، یونس. “مبانی اسلامی حدود رازداری در فرآیند مشاوره”. همایش قرآن و روانشناسی، دوره 1، تیر 1399.

– عروتی موفق، اکبر. “تحلیل اخلاقی مسئله افشای سرّ در فرآیند مشاوره (با رویکرد اسلامی)”. فصلنامه علمی – پژوهشی پژوهش نامه اخلاق، سال دهم، شماره 36، تابستان 1396.