اختلالات سوماتیک سمپتوم

بسیاری از مردم گاهی اوقات دچار دردهای جسمانی در قسمت های مختلف بدنشان میشوند که گاهی اوقات درد در این مناطق میتواند نشان از بیماری های جسمانی جدی از جمله سرطان باشد. و اکثر مواقع این درد ها انسان را دچار استرس و اضطراب شدید میکند و معمولا زندگی عادی افراد را دچار اختلال میکند ، ولی بعد از معاینات و آزمایشات به این نتیجه میرسند که هیچگونه مشکل جسمانی وجود ندارد. در مقاله پیش رو گروه روانشناسی و مشاوره داناک مشاور اطلاعاتی مفید را در زمینه اختلالات سوماتیک سمپتوم در اختیار شما قرار می دهد.

این سمپتوم ها مرتبط با اختلال سایکوسوماتیک هستند. کلمه ی سوماتیک که ریشه ی یونانی دارد به معنی مرتبط با جسم و بدن است. در این اختلالات، سمپتوم های فیزیکی نشان میدهند که در مناطق مختلفی از بدن، مشکلات و بیماری هایی وجود دارد ولی آزمایشات چیز دیگری را ثابت میکنند.

در سال ۱۸۱۸ اولین فردی که از اصطلاح سایکوسوماتیک استفاده کرد، یک روانپزشک آلمانی به نام هینروث بود. و در سال ۱۹۲۲ ، فلیکس دویچ، اصطلاح (پزشکی سایکو سوماتیک) را معرفی کرد.

این مطلب را نیز بخوانید: مشاوره روانشناسی

اختلالات سایکوسوماتیک نتیجه ی اثرات مضری است که ناشی از تاثیرات روانی بر کنترل ارگانیک بافت ها است. همچنین اختلالات سایکوسوماتیک به عنوان اختلالاتی که ریشه در عوامل عاطفی دارند، مشخص میشود ( دیمو، باسین، پاندیا، دیودی، ناگاراچاپا، ۲۰۱۶)

سمپتوم های این اختلالات معمولا به صورت درد در مفاصل زانو و آرنج، درد کتف و کمر، دردهای شدید قاعدگی، زخم معد، یبوست و دردهای عصبی هستند.برای تشخیص اختلالات سوماتیک سمپتوم، باید سمپتوم هایی که نشان از بیماری یا دردهای جسمانی میدهند حضور داشته باشند، بدون اینکه هیچگونه عارضه ای مشاهده شود.همچنین این سمپتوم ها باید زندگی روزانه ی فرد را دچار اختلال شدید کند وفرد درعملکرد اجتماعی، شغلی و دیگر عملکرد های روزانه ی خودش دچار مشکل اساسی شود یا درد و رنج شدید بوجود آورد.بیشتر افرادی که دچار اختلالات سوماتیک میشوند، بر این که بیماری آنها جنبه ی روانی دارد و جسمانی نیست اصلا باور ندارند و پزشکان هم بیماری که این افراد به آن باور دارند را دیاگنوز نمی کنند. در نهایت این نگرانی های افراد معمولا آن ها را دچار سمپتوم های افسرگی میکند.

این مطلب را نیز بخوانید: خشم و پرخاشگری

علل اختلالات سوماتیک سمپتوم:

از اولین نظریه ها درباره ی اختلالات سوماتیک سمپتوم، درباره ی درد های فیزیکی بدون علت و هیستری بود که زیگموند فروید آنها را مطرح کرد که حاکی از کشمکش های درونی، استرس و اضطراب ، هیجان های واپس رانده شده هستند که به صورت سمپتوم های جسمانی نمایان میشوند. مثل سمپتوم های اختلال تبدیلی که با خاطرات دردناک دوران کودکی (مثل بدرفتاری هایی که با کودک صورت گرفته یا تجاوز) ارتباط دارند که بعدها در زندگی به صورت استرس و اضطراب نمایان میشوند. از نظر فروید سمپتوم های جسمی به فراموش کردن و رها شدن از آن گونه اضطراب ها کمک میکنند، یعنی تبدیل به مشکلی دیگر میشوند که آن اضطراب ها فراموش شوند.

افراد می توانند به صورت غیر ارادی در بدنشان سمپتوم هایی تولید کنند که هیچ آگاهی از تولیدشان نداشته باشند. برای مثال آزمایشی بر روی دختری که ادعا می کرد دید پیرامونی خودش را از دست داده است انجام شد. در این آزمایش زنگی را به صدا در می آوردند و بر بعضی مواقع بعد از زنگ ، نوری را به دید مرکزی یا پیرامونی دختر میتاباندند و دختر باید میگفت که بعد از زنگ محرک دیداری ارایه شده یا خیر.

این مطلب را نیز بخوانید: ناسازگاری کودک

دختر ۳۰٪ مواقع را درست اعلام کرد ، با این حال اگر او دید پیرامونی نداشت باید به صورت تصادفی اعلام میکرد که حدود ۵۰٪ را درست میتوانست بگوید، و این آزمایش این را نشان میدهد که او به اختلال سوماتیک سمپتوم دچار است و در سطحی از هوشیاری او متوجه محرک میشود ولی آن را سرکوب میکند و مانع از گزارش دادنش میشود.

از نظر پیر ژانه (یکی از بنیان گذاران روانشناسی) کسانی که به هیستری(یا همان اختلال تبدیلی) مبتلا هستند، بعد از یک حادثه (تروما) دچار محدود سازی توجه میشوند. محدود سازی توجه تعداد کانال های حسی را محدود میکند که کنترل ارادی از روی این کانلها برداشته شود و بیمار هر چه اطلاعات جدید وارد کانالهایش میشود، با حالت بی حسی روبرو میشود و نمیتواند این اطلاعات را به صورت هشیارانه پردازش کند. مانند کسانی که دچار سمپتوم های نابینایی یا فلج میشوند.

این مطلب را نیز بخوانید: اهمیت موضوع رازداری در جلسات مشاوره

پیر ژانه متوجه شد که افرادی که دچار اختلال تبدیلی میشوند ،شباهتهای زیادی با افرادی که هیپنوتیزم میشوند دارند و هر دوی این این رفتارها تا حد زیادی از اراده ی فرد خارج است چون افرادی که به این اختلال دچار شده اند و هم افرادی که هیپنوتیزم را تجربه کردند ، هر دو گزارش دادند که کنترل ارادی روی حس ها و حرکاتشان نداشتند. پس به این نتیجه رسید که احتمالا هر دو مکانیسم های یکسانی دارند.

از دیگر دلایل احتمالی سوماتیک سمپتوم، اتفاقات تلخ در گذشته ، مثل تروما، کودک آزاری است.

عوامل بیولوژیک هم میتوانند از دلایل این اختلالات باشند. برای مثال بسیاری از افرادی که به اختلالات سوماتیک سمپتوم مبتلا هستند، مشکلات پزشکی دیگری هم دارند که معمولا در بیماری روانی آنها نقش دارند. یا اینکه بسیاری از این افراد، در خانواده خود دارای سابقه بیماری های روانی هستند.

معیارهای تشخیصی برای اختلال سوماتیک سمپتوم:

– یک یا چند سمپتوم سوماتیک باید وجود داشته باشند که به شدت فرد را ناراحت کنند یا زندگی او را به شدت دچار مشکل کنند . این سمپتوم ها باید از نظر پزشکی توجیه نشده باشند. این افراد باید به صورت افراطی نگران این علائم باشند و نگرانی این را داشته باشند که سمپتوم هایشان جدی باشند. همچنین کل زندگیشان به بیماری که فکر میکنند دارند اختصاص داده میشود.

این مطلب را نیز بخوانید: درمان افسردگی

– ممکن است هیچ کدام از این سمپتوم ها همیشه حضور نداشته باشند ولی در هر حال فرد همیشه نگران این سمپتوم ها هست، که این نگرانی باید حداقل ۶ ماه طول بکشد. در طول این مدت سمپتوم ها میتوانند حضور کامل نداشته باشند و یا حتی از نقطه ای به نقطه ی دیگر جا به جا بشوند( که به آن مهاجرت سمپتوم ها میگویند).

– شدت نگرانی افراد نباید با شدت سمپتوم ها تناسب داشته باشند.

– اضطراب و استرس درباره ی سمپتوم ها باید دایمی و شدید باشد.

– فرد باید انرژی و زمان زیادی را صرف نگرانی درباره ی این وضعیت بکند.

این مطلب را نیز بخوانید: اختلال خواب

تشخیص افتراقی اختلالات سوماتیک سمپتوم:

اختلالات سوماتیک سمپتوم که مشخصه آنها درد های رنج آور جسمانی به همراافکار و احساسات یا رفتارهایی هستنند که با این سمپتوم ه مرتبط اند و باعث تداومشان میشوند، باید از این اختلالات جدا شوند:

سمپتوم های سوماتیک رنج آور و مشخصه ی یک عارضه پزشکی
اختلال اضطراب بیماری
اختلال بادی دیسمورفیک
اختلال اضطراب تعمیم یافته
اختلال وحشتزدگی
اختلال وسواسی-اجباری
اختلالات افسردگی
اختلالات سایکولوژیک مثل اسکیزفرنی
اختلالات ساختگی یا تمارض

درمان اختلالات سوماتیک سمپتوم:

درمان سمپتوم های سوماتیک معمولا با مشکلات بسیاری روبرو می شود، و بزرگترین. آنها انکار از سوی بیمار هست. این بیماران معمولا نمیتوانند قبول کنند که مشکلاتشان ریشه ی پزشکی ندارند و حاضر به انجام رواندرمانی نمی شوند و با اینکه نتیجه ای نمیگیرند همچنان به دنبال راه حل پزشکی میگردند.
اختلال سوماتیک سمپتوم معمولا با اختلال وسواسی-اجباری کاموربید هست و معمولا درمانی که برای OCD انجام میشود، به سوماتیک سمپتوم هم جواب میدهد.

این مطلب را نیز بخوانید: اضطراب و استرس و درمان آن

درمان سایکو دینامیک:

اختلالت سوماتیک سمپتوم ، ممکن است ریشه در کودکی داشته باشند، و معمولا اتفاقات تلخ و مشکلات سخت گذشته را به ناخودآگاه واپس رانی میکنند . پس این روش با بیرون کشیدن این خاطرات و افکار از ضمیر ناخودآگاه فرد، تلاش به حل کردن مشکلات میکند. البته باید گفت که این روش روی بسیاری از این افراد جواب نمیدهد که به دلیل این است که افراد قبول ندارند که مشکلاتشان روانی است و نه پزشکی.

رفتار درمانی:

بعضی عنصر های رفتاری در اختلال سوماتیک سمپتوم هستند که با یادگیری بوجود می آیند و همچنین می شود از طریق یادگیری در رفتاردرمانی، آنها را تغییر داد یا از بین برد. برای مثالبزای از بین بردن رفتار افرادی که باآه و ناله کردن، توجه خانواده و یا پزشکان خود را جلب کرده اند، باید به این رفتارهایشان بی توجهی کرد تا رفتار خاموش شود. یا مثلا برای فردی که به دلیل بدن دردهای دایمی از کار خود استعفا داده است، میتوان با کارفرما صحبت کنند تا فرد به کارش بازگردد و هم چنین حقوقش افزایش یابد ، به این صورت از طریق پاداش، رفتار قبلی رو به خاموشی میرود.

درمان CBT :

افرادی که اختلال سوماتیک سمپتوم دارند، معمولا در تفسیر اظلاعات سوگیری دارند، مثلا در استدلال اطلاعات سوگیری دارند وفقط اطلاعاتی که با باورهایشان یکی است را می پذیزند. الگوهای فکری منفی دارند که سمپتوم هایشان را به یک بیماری سخت و فاجعه بار می چسبانند. و اینکه مثلا آنخا باور دارند که تمام حالت هایی که دارند خبر از یک بیماری می دهد که قرار است به آن مبتلا شوند. ثابت شده است که CBT بر روی این افراد جواب میدهد زیرا زیربنای مشکلات این افراد اضطراب سلامت است چون این افراد هر سمپتومی را برای سلامتشان تهدید کننده می یابند. در CBT تلاش بر این است که باورهای غلط با باورهای صحیح جایگزین شوند.

این مطلب را نیز بخوانید: مشاوره پیش از ازدواج

دارو درمانی:

اختلالات سوماتیک سمپتوم معمولا با افسردگی، استرس و اضطراب کاموربید هستند.

ولی مشخص نیست که اول افسردگی و اضطراب بوجود آمده و از آنها فرد دچار سمپتوم های سوماتیک شده یا بالعکس. داروهای SSRI یا آنتی دپزسانت های سه حلقه ای که برای درمان افسردگی استفاده می شوند، مدتی بعد از شروع درمان از شدت سمپتوم های سوماتیک کم میکنند. البته این آزمایشات در شرایط آزمایشگاهی انجام نشده و نمیتوان به صورت ۱۰۰٪ گفت داروهای آنتی دپرسانت به تنهایی قادر به درمان اختلالات سوماتیک سمپتوم هستند.

منابع:

کتاب آسیب شناسی روانی بر اساس DSM-5 (جلد دوم ) (صفحه ۴۲۸-۴۷۴)
کتاب تشخیص افتراقی اختلالات روانی DSM-5 (صفحه ۲۷۰-۲۷۲)
مقاله تنظیم هیجان در بیماران سایکوسوماتیک: مطالعه کیفی (حدیث چراغیان و همکاران) (صفحه ۱۲۳)